AKP’NİN MUHAFAZAKÂRLIĞI, İSLÂMCILIĞI, NEOLİBERALİZMİ VE KADINLAR[*]

“Hevrîşmê deranî agir wergirt Kemînê danî mirinê wergirt.” [1] 14 yıllık AKP iktidarının tahripkâr varlığını bazı toplum kesimle...

“Hevrîşmê deranî agir wergirt

Kemînê danî mirinê wergirt.”[1]

14 yıllık AKP iktidarının tahripkâr varlığını bazı toplum kesimleri, daha yoğun hissediyor: Kürtler, Alevîler, işçiler; milliyetçiliğin, (Sünnî) İslâmcılığın ve de neoliberalliğin gelmiş geçmiş en koyu ve geçirimsiz karışımı olan bu partinin hedef tahtasındalar.

Tahribatın en yoğun gözlemlendiği toplumsal kesimlerden biri de, hiç kuşku yok ki kadınlar. AKP iktidarıyla birlikte, kadınların yaşamlarının her yönü, uzun bir sürece yayıldığı için geniş kesimlerce pek duyumsanmayan, ancak her seferinde bir boğum daha daraltılan bir cendereye mahkûm kılındı.

Kadınların yaşam tarzları, giyim-kuşamları, bedenleri, emekleri, İslâm referanslı bir muhafazakârlığın koyu ve tavizsiz uygulayıcısı olarak AKP’nin doğrudan ilgi ve müdahale alanına giriyor.

Giriyor, çünkü AKP tarzı ideolojik bagajı yüklü ve doktriner partiler için “kadın sadece kadın değildir”. Bedeni, emeği ve kimliğiyle kadın, kendi kabullerini dayatabileceği bir savaş alanı, konturları bir hakikat rejimi eliyle çizilen bir yaşam tarzının cisimleşmesidir.

Bu nedenledir ki, kendini içine yerleştirmekten hoşlandığı muhafazakâr-popülist “Türk sağı” geleneğinin hibrid, eklektik ve muğlak çerçevesinin tersine, AKP’nin kadınlar konusunda oldukça net, tutunumlu, kendi içinde tutarlı bir projesi var. Dilerseniz bu “proje”yi birkaç başlık hâlinde irdeleyelim.

Kadının bir “Aile Varlığı” Olarak Tescili

“Proje”nin “resmî” ayağını, kadının “müstakil” bir varlık, bir kişi olarak yok sayılması ve aileyle tanımlanması oluşturuyor.

İşin ilginç yanı, bunun, Türkiye’nin taraf olduğu kadın eşitliğini sağlamaya yönelik (CEDAW gibi) sözleşmeler gereği oluşturduğu kurumlar üzerinden gerçekleştirilmesidir.

Böylelikle, Türkiye’de kadın-erkek eşitliğini sağlamak ve kadına karşı ayırımcılığı önlemek misyonuyla kurulan 1990’da kurulan Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü ve bu Müdürlüğün bağlı olduğu Devlet Bakanlığı, Önce Kadın ve Aileden Sorumlu Devlet Bakanlığı olarak takdis edilecek; ancak AKP iktidarı bakanlığın adındaki “Kadın” sözcüğünden rahatsız olmuş olacak ki, 2011’de, dönemin başbakanı Erdoğan’ın “Biz muhafazakâr demokrat bir partiyiz. Bizim için aile önemli,” kerametleri eşliğinde bu bakanlık kaldırılarak yerine “Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ihdas edilecekti. Ama bu yetmedi; Meclis İçtüzüğünde değişiklik yapılarak Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu’nun (KEFEK) kaldırılarak “Aile ve Sosyal Politikalar Komisyonu”na dönüştürülmesi yolunda teşebbüste bulundu iktidar partisi;[2] ancak muhalefetin ve kadın örgütlerinin sert tepkileri sonucu bu adımdan geri dönülecekti.[3]

Evet, AKP, kadının aileden bağımsız, müstakil bir özne olarak varlığına tahammül edemediğini, teorik olarak kadın-erkek eşitliğini sağlamakla yükümlü kurumların adlarıyla (ve hiç kuşku yok ki görevleriyle) oynayarak gösteriyor.

Bunun son örneğini ise, kamuoyunda kısaca “Boşanma komisyonu” olarak bilinen, tam adıyla “Aile Bütünlüğünü Olumsuz Etkileyen Unsurlar ile Boşanma Olaylarının Araştırılması ve Aile Kurumunun Güçlendirilmesi İçin Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi İçin” kurulan Araştırma Komisyonu oluşturuyor. İktidar partisinin, ne hikmetse 2002’den bu yana yüzde 1400 artan kadın cinayetlerini değil de, boşanmalardaki yüzde 1.7’lik artışı “sorun” edinerek oluşturduğu komisyonun birbirinden tüyler ürpertici önerileri, kamuoyunda bir hayli tartışıldı. Hadi biz en “parlak” birkaçını anımsayalım: tecavüzcünün, kurbanıyla beş yıl boyunca “sorunsuz” bir evlilik sürdürmesi durumunda, denetimli serbestlikten yararlanabilmesi. Özcesi, mağdurenin tecavüzcüsüyle başgöz edilmesi! Boşanma davalarında arabuluculuk yoluna gidilmesi… Şiddet durumunda uygulanacak tedbir süresinin, kocayı mağdur etmemek için 15 günle sınırlandırılması… Aile hukukuna ilişkin tüm davalarda “gizlilik” uygulanması… Ve “altın vuruş”: İlahiyat mezunlarının aile danışmanı olabilmesi…[4]

Evet, AKP indinde kadın, bir hak öznesi değil, bir aile varlığıdır. Onun yeri kamusal yaşamdan çok, yuvası, görevi politika (ya da bilim, sanat…) ile uğraşmaktan çok kocasına, çocuklarına sıcak bir yuva sunmaktır. Bu amaçla değil midir ki, devlet kademeleri tedricen kadınlara kapatılır: Günümüzde 900 kaymakamdan 13’ü, 448 vali yardımcısından 10’u, 80 müsteşar yardımcısından 5’i, 140 genel müdürden sadece 9’u kadındır.[5] 81 ilin valileri arasında kadın sayısı ise, 2’dir!

“Tepe”de hâl böyleyken, tabanda durum hiç farklı değil. Kız öğrencilerin yüzde 40’ının lise öncesinde öğrenimi terk ettiği[6] bir tablo, 10-15 yıl içinde bugünkü durumu mumla arayacağımızı göstermiyor mu?

“Kadın birey değil, aile varlığıdır” görüşünün en ete-kemiğe bürünmüş tezahürünü bu partinin “beden politikaları”nda da görmüyor muyuz?

AKP’nin “Beden Politikaları”

Önce İstanbul Belediye Başkanı sıfatıyla kıydığı, sonraları Başbakan ve Cumhurbaşkanı vasfıyla tanık olarak katıldığı nikâh törenlerinde, geline, “en az 3 çocuk” talkınıyla tanıştık. Önceleri, kendine “Başkan baba”lık payesi biçen bir işgüzarın genç çiftlere “ayar çekmesi” gibi göründü. Ama iş, bununla kalmadı. Derken tam Roboskî tartışılırken gelen “Her kürtaj bir Uludere’dir!” absürdlüğü… Hemen ardından sökün eden kürtaja (ve sezaryene) ilişkin devletsel kısıtlamalar… “Çoğalın ki ben de ahirette ümmetimin çokluğuyla övüneyim,” dediği rivayet edilen bir peygamberin, “Biz milletimizi güçlü kılmak için hem nüfus itibariyle daha çok genç nüfusa, dinamik nüfusa ihtiyacımız var,”[7] deyip çocuk sahibi olmayan kadınları “yarım” ilan eden gayretkeş tilmizi… Böylelikle Türkiye sınırları dahilinde kürtaj ve sezaryen fiilen yasaklanmış oldu; Diyanet İşleri’nin fetvası eşliğinde.[8]

Ama AKP burada durmadı… Kadın bedenine müdahalelerini sözel ve fiiliyatta sürdürüyor. Kâh “Hamile kadınlar sokaklarda dolaşmasınlar” buyuran bir din âlimi; kâh “kadın iffetli olmalı, herkesin içinde kahkaha atmamalı,” diyebilen bir meclis başkanı; “Dolmabahçe’deki ofisimde, Kadıköy’den gelenlerin durumuna bakıyorum da…” deyip yutkunan bir başbakan; devletlû’nun “kızlı erkekli oturuyorlar” lafı üzerine öğrenci evlerini basmaya koyulan kolluk kuvvetleri; ilk-orta okullarda kız ve erkek öğrencilerin kullandıkları merdivenleri ayıran yöneticiler, örtünme “serbesti”sinin ilkokullara dek inmesi…

Ve bu coğrafyada herkesin bildiği “sır”: çocuk gelinler. “Her ne pahasına olursa olsun nüfusu arttıralım,” dürtüsü, kız çocuğu bir an önce kazasız belasız sahibine devredilmesi gereken patlayıcı olarak gören namus anlayışı, kız çocukların “başlık parası” kisvesiyle alınıp satıldığı yoksulluk sahnesi, 8-9 yaşında kocaya verilmelerine cevaz veren dinsel gelenekler birleştiğinde, “Kadınların yüzde 40’ının çocuk gelin”[9] olması, karşısında AKP’nin ne yapmasını bekliyorsunuz?

Ortalama erkek yurttaşlar bu “beden politikaları”nı son derece doğrudan okudular. Ve AKP iktidarı boyunca, kadına yönelik şiddet ve kadın cinayetleri kat be kat arttı…

Kadına Yönelik Şiddet

Denk düşürdükçe (ya da “başı sıkıştıkça” mı demeli?) toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin kavrayışımıza “Eşitlik kadının fıtratına aykırıdır”[10]; “Kız mıdır kadın mıdır, bilemem!”[11]; “Anneliği reddeden kadın eksiktir, yarımdır”[12] kerametlerini buyuran “imam” karşısında erkek cemaat coştukça coşuyor. Kadına yönelik şiddet, kadın cinayetleri, kriminoloji literatüründe içine yerleştirildikleri “namus/töre cinayetleri – şehvet suçları” kapsamını çoktan aşarak, “yaratıcı işkence yöntemleri” boyutuna büründü: tüfek harbisiyle tecavüz; tırnak sökme; burun kesme; baltayla, pompalı tüfekle, yakarak, parçalayarak öldürme; bütün bir kasaba ricalinin bir kız çocuğuna topluca ve yıllar boyu tecavüz etmesi; devletin kurumlarında, “koruma altındaki” kadın ve/veya çocuklara yönelik süregiden cinsel istismarlar… Ve karşılarındaki, kravat takıp el pençe divan duran faillere karşı sonsuz ve suç ortaklığı sınırlarına varan bir hoşgörü gösteren hâkimler…[13] Günde en az üç kadın cinayeti…

Ve bütün bunları dert edinmeyen, tüm çabasını “evlilikte acı günler de olur, tatlı günler de… Sen de kocanı idare ediver, kızım,” “Kol kırılır yen içinde kalır,” “Koca bu, döver de sever de” kıvamında “aile yuvasının dağılmamasına”, boşanmaların azaltılmasına yoğunlaştırmış bir iktidar!

Bütün Bunların Sonucu: Boğaz Tokluğuna Kadın Emeği

Olayların buraya kadarı, İslâm referanslı bir muhafazakârlığı toplumsal yaşama nüfuz ettirme, toplumun kodlarını dinsel bir çerçeveye uyacak tarzda dönüştürme konusunda uzun soluklu ve sebatkâr bir stratejiye işaret etmeye yetiyor. Ancak hikâyenin tamamı bu değil. İşin bir de, AKP’nin bu ülkede “şampiyonluğu”nu üstlendiği neoliberal iktisat politikalarıyla bağlantılı yönü var.

AKP’nin “İslâmcılığı”nın iktisadî alandaki karşılığı, yıllarca Marmara sermayesi karşısında “ötelenmiş” Anadolu sermayesinin ulusal pastadaki payını büyütme ve küresel piyasayla bütünleşme çabasının motoru olmak. Bunu bir yandan (TSMF gibi) devlet aygıtları, bir yandan hileli ihaleler, bir yandan da bu sermayenin istihdam ettiği işgücünü alabildiğine ucuzlatarak gerçekleştiriyor.

İşgücünü ucuzlatmak… Bu girişimin bir yanı başta Suriyeliler olmak üzere sığınmacıları boğaz tokluğuna dayanıyorsa eğer; çok önemli bir boyutu, kadınları düzenli istihdam piyasasının dışına iterek kayıtdışına mahkûm kılmaktır.

Gerçekten de AKP iktidarı boyunca formel sektörlerde çalışan kadınların sayısı neredeyse istikrarlı bir tempoda azalıyor. Kadın emekçiler kayıtlı istihdamın üçte birinden daha azını oluşturuyor.[14] “Doğurun, daha çok doğurun” söylemleriyle kadınlar -eğitim düzeylerine bakılmaksızın[15] evlere doğru itiliyor. AKP hükümetlerinin birbiri ardısıra açtığı “kadın istihdamı paketleri” de, kadın istihdamını arttırmaktan çok, kadın doğurganlığını arttırmayı hedeflemekte.

Evlere püskürtülen, ancak çoğunlukla kendilerini derinleşen bir yoksulluk içinde bulan kadınların önünde ise, büyük çoğunluğunun içinde yer aldığı muhafazakâr ortamda, “aile bütçelerine katkıda bulunabilecekleri” tek seçenek bulunmaktadır: esnek, son derece düşük ücretli, güvencesiz, kayıtsız işler.[16] Bunlar işyerinde değil de çoğunlukla aile ortamında gerçekleştirildikleri için, bu kadınlar kendilerini “işçi/ emekçi” olarak değil, aile bütçelerine katkıda bulunan “ev kadınları” olarak tanımlamaktadır: bu nedenledir ki örgütlenmezler, hak mücadelesine yabancıdırlar, talepkârlık düzeyleri son derece düşüktür. “(Kadın istihdamını arttırma ve ‘çok çocuk doğurun’ söylemleri arasında) ciddi bir çelişki var. Bu mantığı ancak esnek çalışma modeline dayandırabilirseniz olur. Zaten yapılmaya çalışılan da bu. Biz bu sistemin kadın istihdamı için tehlikeli olduğunu düşünüyoruz,” diyor Kadın Emeği ve İstihdamı Girişimi (KEİG) Platformu’ndan Nevra Akdemir.[17]

“Esnek çalışma”… yani işçi olduğunun, sömürüldüğünün, sırtından devasa artık değer devşirildiğinin bilincine varmadan, çoğunlukla mahalleden bir aracı, konu-komşudan bir elci, akrabadan ya da cemaatten bir taşeron-patron için, ürettiklerinin uluslararası markalar tarafından el yakan fiyatlarla pazarlandığının farkında dahi olmadan, günde 13-14 saat, boğaz tokluğuna çalışmak… Bu arada ev işlerini, çocukları, bulaşığı, çamaşırı da ihmal etmemek… Yani hem üretimi, hem de yeniden üretimi, boğaz tokluğuna üstlenmek… Ve milliyetçi-muhafazakâr Anadolu sermayesini uçuşa geçirmek… 10-15 yıl öncesine dek birer imalathaneden ibaret işletmeleri, “dünya zenginleri” listesinde yer alan dev holdinglere dönüştürmek. Ramazanlarda lüks arabalarıyla mahallelerine teşrif edip iftarlık dağıtan Ray-Ban gözlüklü, Vuitton çantalı, ipek tesettürlü patron aileleriyle “din kardeşi” olmanın gururunu yüreğinde hissederek!

Evet, gerçekten de AKP’nin muhafazakârlığı, İslâmcılığı ve neoliberalizmi, toplumun geniş kesimlerini, ama özellikle de kadınları yıkıma uğratan tutarlı, tutunumlu ve -kabul etmeli ki etkili- bir pakettir.

14 Haziran 2016 08:51:4, İstanbul.

N O T L A R

[*] Halkın Günlüğü, No:124, 16-30 Haziran 2016…

[1] “Gökyüzünün karanlık kefeniyle örtük/ Yıldızların delik deşik ettiği ölüleriz.” (Murathan Mungan.)

[2] Ve dönemin “yandaş” yazarları, bu tutuma arka çıkmak için fora ediyorlardı kalemlerini. Örneğin Nazife Şişman, Zaman’dan şöyle seslenmekteydi: “… ‘Kadın’ vurgusu illa aile karşıtı olmayabileceği gibi, ‘aile’ vurgusu da kaçınılmaz bir şekilde kadını ikincilleştiren, bizatihi onu ezen bir konumlandırmayı ihsas ettirmiyor olabilir.” (Nazife Şişman, “Kadına Karşı Şiddet mi, Kadına Karşı Aile mi?”, Zaman, 10 Mart 2012, s.22.) Bir kadın “sosyolog”un ağzından, şiddete uğrayan kadınlara ilişkin vakaların neredeyse tamamında failin bir erkek aile bireyi (koca, baba, erkek kardeş) olduğuna ilişkin verilerin ortaya saçıldığı bir dönemde fazla “gayretkeş” bir saptama!

[3] Türey Köse, “Kadının Adı Devletten Siliniyor”, Cumhuriyet, 5 Aralık 2013, s.10; Işıl Özgentürk, “Devlet Kadını Siliyor”, Cumhuriyet, 3 Aralık 2013, s.8… Ama hâl-i hazırda bu komisyonun başkanı, bir erkek! (“İlk Fırsat Eşitliği Erkeklere Oldu” Evrensel, 2 Aralık 2015.) İşlevselliğini siz tahmin edin…

[4] “TBMM Boşanma Komisyonu Kadın Ve Çocuk Haklarını Sıfırladı”, Evrensel, 16 Mayıs 2016... http://www.evrensel.net/haber/280306/tbmm-bosanma-komisyonu-kadin-ve-cocuk-haklarini-sifirladi

[5] “CHP’li Dudu: AKP İktidarında Kadın Yönetici Sayısı Düştü”, 8 Mart 2016, Cihan HA… https://www.cihan.com.tr/tr/chp-hatay-milletvekili-mevlut-dudu-8-mart-dunya-emekci-kadinlar-gunu-akp-kadin-yonetici-sayisi-dusus-2031243.htm

[6] Mustafa Çakır, “Sistem Kızları Eve Kapatıyor”, Cumhuriyet, 23 Mart 2015, s.15.

[7] “Doğum Kontrolü İhanet”, Hürriyet, 23 Aralık 2014,s.15.

[8] AKP iktidarının “Şeyhülislâm”ı, Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Görmez, 4 Haziran 2012 tarihinde Sapanca İl Müftüleri toplantısında yaptığı konuşmada, “Anne karnındaki ceninin, bebeğin de kendisine ait hayat hakkı vardır. Ne annesinin, ne de babasının onun üzerinde mülkiyet hakkı olmadığı gibi, onun hayatı üzerinde vazgeçme, sonlandırma yetkisi de yoktur,” buyurmuştu (“Diyanet İşleri Başkanı Görmez: Annenin Hayatı Sonlandırma Hakkı Yoktur”, Milliyet, 5 Haziran 2012, s.17). Ancak cenin “haklarını” ana-babasına karşı savunan hazretin, 12-13 yaşında evlendirilen kız çocukları, dini vakıflarda tecavüze uğrayan çocuklar, PKK’ye karşı savaşta öldürülen Kürt bebelerin hakları konusunda bir şey söylediğini duymadık!

[9] “Kadınların Yüzde 40’ı ‘Çocuk Gelin’…”, Milliyet, 17 Mayıs, 2015, s.18.

[10] Hatırlayalım: “Kadın ile erkeği eşit hale getiremezsiniz. Fıtratları farklı. Bazen erkek-kadın eşitliği diyorlar. Kadın kadına eşitlik doğru olanıdır. Erkek erkeğe eşitlik doğru olanıdır.” (1. Uluslararası Kadın ve aile Zirvesi’nde yaptığı konuşmadan, “Eşitlik Kadının Fıtratına Aykırı”, Cumhuriyet, 25 Kasım 2014, s.6)…

[11] Konya mitinginde, Hopa’daki olayları protesto etmek için tank üzerine çıkan ve polis müdahalesi sonucu kalçası kırılan Halkevleri Merkez Yürütme Kurulu üyesi Dilşat Aktaş’a yönelik sözleri! (4 Haziran 2011.)

[12] KADEM hizmet binası açılış töreninden. (5 Haziran 2016.)

[13] “Kadın sosyal paylaşım sitesine ilişki durumunu evli yazmamıştı, adam öldürdü, tahrik edilmiş sayıldı. Adam duruşma salonundaki avukatları ‘karısına yaptığı gibi’ öldürmekle tehdit etti, görülmedi, ‘iyi hâl’ aldı. Adam kadını erotik filmdeki başrol oyuncusuna benzetti, mahkeme ‘benzetmiş olabilir’ diyerek kararını ‘tahrik’ indirimli verdi. Kadın belki sevdi, kaçtı ancak adam fiziksel şiddet uyguladı, mahkeme kaçma geçmişini dikkate alıp ‘rıza’ saydı. Kız çocuğu bira içti, akrabası olan adam cinsel istismarda bulundu, heyet ‘rıza var’ dedi.” (Damla Yur, “Kırmızı Mont, Beyaz Pantolon Yargı İçin Tahrik Sebebi”, Cumhuriyet, 13 Kasım 2015, s.15.)

[14] “Son 12 ayda artan 15 yaş üstü nüfusun, yani potansiyel işgücünün ancak yüzde 27’si işgücü piyasasına çıkmış. Ya diğerleri? 15 yaşını geçen bu nüfustan bir kısmı öğrenci, bunu anlarız, ama esas irkilten, ‘ev kadını-ev kızı’ konumuna geçirilenler. 12 ayda yaklaşık 500 bin kadın evlere tıkıldı ve ‘ev kadını’ olarak kodlanan kadın sayısı 12.2 milyona çıktı.” (Mustafa Sönmez, “500 Bine İş, 500 Bine de Ev Kadınlığı”, Cumhuriyet, 16 Haziran 2012, s.12.)

[15] İstihdamın dışına itilmekten yüksek öğrenimli kadınlar da kaçınamıyor: Mayıs 2008 itibariyle kadın işsiz sayısı 129 bin dolaylarında iken, 2013’te bu sayı ikiye katlanmıştı: 265 bin. (“Kadının İşle İlişkisi Kesiliyor”, Birgün, 19 Ağustos 2013, s.4.)

[16] “Çalışan Her 100 Kadından 53’ü Kayıt Dışı Çalıştırılıyor” Evrensel, 18 Kasım 2013, s.4.

[17] “Patriarkal Kapitalizm ‘Kadın’ Üzerinden Besleniyor”, Cumhuriyet, 11 Mart 2013, s.9.