“Korkularına boyun eÄen ƶzgĆ¼rlĆ¼ÄĆ¼ne sırt Ƨevirir!” [2] GeƧen gĆ¼n sosyal medya hesabımda iki fotoÄraf paylaÅtım. Biri 1968’den: polisle...
“Korkularına boyun eÄen
ƶzgĆ¼rlĆ¼ÄĆ¼ne sırt Ƨevirir!”[2]
GeƧen gĆ¼n sosyal medya hesabımda iki fotoÄraf paylaÅtım. Biri 1968’den: polisle karÅı karÅıya gelen ƶÄrenciler. Genellikle “Cesaret” hashtag’i ile paylaÅılıyor. FotoÄrafta ƶn saflarda 68’in devrimci genƧleri seƧilebiliyor. Ellerinde coplarla dikilen polislere saldırmamak iƧin kendilerini ve birbirlerini gĆ¼Ć§ engelliyor gƶrĆ¼ntĆ¼sĆ¼ndeler.
GĆ¼nĆ¼mĆ¼zĆ¼n devrimci genƧleri fotoÄraftaki eksikliÄi anında fark edeceklerdir. Gƶstericiler arasında hiƧ kadın yok…
Sevinerek belirteyim ki bu eksiklik artık giderildi. PaylaÅtıÄım ikinci fotoÄraf 2020’li yıllardan. Sanırım geƧen yılın 25 Kasım’ından: polis barikatını zorlayan kadınlar… ĆoÄu kadın olan polislerin kalkanlarını itekliyorlar. Bu kez polisin plastik mermi ve gƶz yaÅartıcı gazla tahkimli olduÄunu biliyoruz.
Evet, bu topraklardaki direniÅin cinsiyet dengesi, sevindirici biƧimde deÄiÅime uÄruyor. 1970’lere dek ƧoÄunlukla erkek olan direniÅ aktƶrlerinin yanısıra, artan sayıda kadın, hatta kadın yıÄınları, direniÅin her yerinde, ajitasyonda, propagandada, barikatlarda, grevlerde, mitinglerde, sosyal medyada gƶvdelerini sĆ¼rĆ¼yorlar ortaya.
Ćstelik bu coÄrafyamıza ƶzgĆ¼ bir durum deÄil sadece.
Pandemi ƶncesinde, 2019’un bir baÅkaldırı yılı olduÄu sıkƧa vurgulandı. Pandemi nedeniyle ortalık kısmen durulmuÅ olsa da, 2019’da dĆ¼nyanın dƶrt bucaÄında milyonlarca insan sokaklardaydı: Paris’ten LĆ¼bnan’a, Hong Kong’dan Sudan’a…
Kadınlar bu direniÅlerin ƶn saflarında yer aldılar; gƶzlemcileri ÅaÅırtacak bir etkinlik sergilediler. Yanısıra, kendi gĆ¼ndemleri ve ƶzgĆ¼n talepleriyle doldurdular alanları, polis barikatlarını zorladılar.
Yakından baktıÄımızda kadınların taleplerinin Ć¼Ć§ bƶlgede Ć¼Ć§ alanda yoÄunlaÅtıÄını gƶrĆ¼yoruz: emek, beden, kimlik…
EmeÄe iliÅkin talepler, ƶzellikle de neoliberal kapitalizm koÅullarında GĆ¼ney Ć¼lkelerini istila eden Ćokuluslu Åirketlerin neredeyse boÄaz tokluÄuna dayanılmaz koÅullarda ƧalıÅmaya mahkĆ»m kıldıÄı GĆ¼neydoÄu Asyalı kırsal kƶkenli genƧ kadın iÅƧilerden yĆ¼kseliyor… BangladeÅ, Vietnam, Hindistan, Endonezya, KamboƧya gibi uluslararası giyim markalarının ucuz emek depolarında ƧoÄu kırsal kƶkenli kadın iÅƧiler, sefalet Ć¼cretleri, berbat ƧalıÅma koÅulları, iÅ gĆ¼vencesi (GĆ¼neydoÄu Asya Ć¼lkelerinde kadın iÅgĆ¼cĆ¼nĆ¼n yĆ¼zde 75’i informel sektƶrde ƧalıÅıyor) ve iÅyerlerinde hakaret ve tacizlere karÅı birƧok Ć¼lkede sokaklara dƶkĆ¼ldĆ¼ler. Asya Ć¼lkelerinde formel iÅlerde ƧalıÅan iÅƧiler iƧin dahi asgari Ć¼cretler asgari bir geƧim iƧin gerekli olan gerƧek Ć¼cretlerin kat be kat altında: ƶrneÄin Oxfam verilerine BangladeÅ ve Sri Lanka’da bir kiÅinin asgari koÅullarda yaÅayabilmesi iƧin gerekli olan Ć¼cret 250 Euro dolaylarındayken asgari Ć¼cret 50 Euro. Ćin’de asgari Ć¼cret 160-170 Euro dolaylarında seyrederken, asgari geƧim iƧin gereken miktar 370 Euro dolaylarında. GĆ¼neydoÄu Asyalı kadınların yĆ¼zde 75’inin asgari Ć¼cretlerin de altında bir gelirle informel sektƶrde istihdam edildiÄini dĆ¼ÅĆ¼ndĆ¼ÄĆ¼nĆ¼zde tablonun vahimliÄi de, GĆ¼neydoÄu Asyalı kadın iÅƧilerin ayaklanmasının nedenleri de aƧıÄa Ƨıkar.
Bedene iliÅkin talepler ve protestolar, her yıl binlerce kadının kırıma kurban gittiÄi Latin Amerika kıtasından yĆ¼kseldi. DĆ¼nyada aile iƧi Åiddet vakalarında en bĆ¼yĆ¼k pay, bu kıtanın: dĆ¼nyadaki aile-iƧi Åiddetin yĆ¼zde 81’i, altı Latin Amerika Ć¼lkesinde, Brezilya, Peru, Meksika, Arjantin, El Salvador ve Bolivya’da yaÅanıyor.[3] Yalnızca 2019 yılında Brezilya’da bir yakını/ partneri tarafından ƶldĆ¼rĆ¼len kadın sayısı: 1326. Ä°kinci sırada 943 kadın cinayetiyle Meksika yer alıyor; Ć¼Ć§Ć¼ncĆ¼lĆ¼k ise 571 cinayetle Kolombiya’da. Ä°Åin korkunƧ yanı, bu cinayetler nedeniyle pek az erkeÄin cezaevine girmiÅ olması… Aile iƧi Åiddet vakaları ise hemen tĆ¼mĆ¼yle cezasız kalıyor. Pandemi koÅullarında bu Åiddetin katlandıÄı, kadın cinayetlerinin zirve yaptıÄı kaydediliyor. Kadınların ƶfkesi boÅuna deÄil.d
“KimliÄe iliÅkin” olarak tanımlayabileceÄimiz talepler ise, Orta DoÄu ve Kuzey Afrika’dan, bĆ¼yĆ¼k ƶlĆ§Ć¼de Ä°slĆ¢m coÄrafyasından yĆ¼kseliyor. Ä°ran’da, Sudan’da, LĆ¼bnan’da, Cezayir’de, ĆrdĆ¼n’de, Irak’ta, Tunus’ta onbinlerin katıldıÄı gƶsteriler iktidarları sarsarken kadınların ƶn saflarda olması dikkati Ƨekiyordu.
Ä°slĆ¢m coÄrafyasının kadınları, kamusal alanda ƶzgĆ¼rce boy gƶsterebilecekleri, dƶrt duvar arasına mahkĆ»m kılınmayacakları, yaÅamlarını kendi ellerinde biƧimlendirebilecekleri sekĆ¼ler ve eÅitlikƧi siyasalar talebiyle ayaktalar. GeƧtiÄimiz 8 Mart’ta (2021) Cezayir’in baÅkenti Cezayir’de kadınlar ellerinde “Kutlamaya deÄil, rejimi deÄiÅtirmeye geldik,” pankartlarıyla sokaklardaydı, ƶrneÄin.
DĆ¼nyanın Ć¼Ć§ coÄrafyasından kadınların yĆ¼kselttikleri bu talepler, sınıf perspektifinden kalkınan bir kadın hareketi iƧin iki bakımdan ƶnemlidir. Bunlardan ilki, bu taleplerin, “kurumsal/ resmi feminizm”in (BM, IMF, DB gibi uluslararası kurumların “feminizm”i) savladıÄı Ć¼zere “geri kalmıÅlık”la, “modernleÅme eksikliÄi” ile alĆ¢kĆ¢sı olmadıÄı ve her birinin neoliberal kapitalizmin yol aƧtıÄı imha koÅullarıyla doÄrudan iliÅkili olması.
Bu, aÄırlıklı olarak GĆ¼neydoÄu Asya’dan yĆ¼kselen emeÄe iliÅkin talepler iƧin yeterince aƧık: Sermaye hareketlerinin serbestleÅtirilmesinin getirdiÄi devinim kolaylıÄı iƧinde emeÄin ucuz, bol ve ƶrgĆ¼tsĆ¼z olduÄu gĆ¼ney Ć¼lkelerine yƶnelen ĆUÅ’lar “kadınlara istihdam yaratıyoruz” gĆ¼zellemeleri ardında kırsal kƶkenli genƧ kadın emekƧileri, ayda 30-40 dolar dolaylarındaki Ć¼cretlerle sefalet koÅullarına mahkĆ»m ederken, servetlerine servet katıyorlar.
Latin Amerika’daki kadın katliamlarının gerisinde, Ć¼lkeleri yoksullaÅtıran, sosyal politikaları tarumar ederek kaynakları yaÄmalayan, suƧu, ƶzellikle de uyuÅturucu ticaretini uluslararası bir sektƶre dƶnĆ¼ÅtĆ¼ren, zengin-yoksul uƧurumunu derinleÅtiren ve kadınları desteksiz bırakan aynı politikalar yatıyor.
Ve nihayet, Ä°slĆ¢m coÄrafyasında, yĆ¼kselen emperyal gĆ¼Ć§lerin nĆ¼fuz alanını geniÅletme, kaynaklar Ć¼zerindeki denetimi tekeline alma rekabetinde etnik ve dinsel ƧatıÅmaları kƶrĆ¼klemesi, fırsattan istifade tırmanıÅa geƧen Ä°slĆ¢mi burjuvazilerin (Ä°hvan tipi ƶrgĆ¼tlenmeler bunun tipik ƶrneÄidir) ƶnlerinin bu yolla aƧılması, kadınların yaÅamlarını cehenneme Ƨeviren geliÅmeler oldu. Ä°hvan tipi ƶrgĆ¼tlenmeler gĆ¼Ć§ ve mevzi kazandıkƧa kadınların kamusal varoluÅları daraltıldı, yaÅamları Ć¼zerindeki baskılar yoÄunlaÅtı.
Kadınların bu Ć¼Ć§ kĆ¼resel “Ya Basta”sı, bir Åeye daha iÅaret ediyor. Kadınların arzuladıkları deÄiÅimin topyekĆ»n toplumsal deÄiÅim tahayyĆ¼lĆ¼nĆ¼n ayrılmaz bir parƧası olduÄunun ve mevcut sƶmĆ¼rĆ¼cĆ¼-tahakkĆ¼mcĆ¼ sistem yani kapitalizm deÄiÅmedikƧe taleplerinin gerƧekleÅemeyeceÄinin ayırdına giderek daha fazla varması. Bu nedenledir mĆ¼cadelelerini giderek diÄer muhalefet hareketleriyle entegre etme eÄilimini sergiliyorlar artan ƶlĆ§Ć¼de.
Gelelim coÄrafyamıza… Bu Ć¼lkede 12 EylĆ¼l darbesinin emek temelli muhalefeti ezmesinin ardından kadınların mĆ¼cadelesi, iki ana hattan ilerleyebildi: Emek temelli talepleri ikincilleÅtiren, kadın mĆ¼cadelesini sınıfsal baÄlamlardan soyutlanmıŠbir “patriyarka” hedefine yƶnelten ve kadınların ezilmesinden erkekleri sorumlu tutan ve daha Ƨok kentli, eÄitimli orta sınıf kadınlara seslenen ikinci dalga feminizm… Ve ƶzellikle 90’lı yıllardaki dĆ¼ÅĆ¼k yoÄunluklu iƧ savaÅın itimiyle insan hakları mĆ¼cadelesi alanını da temellĆ¼k eden KĆ¼rt hareketi. KĆ¼rt hareketinin saflarına katıldıkƧa kadınlar hem TĆ¼rk devletinin hem de iƧ gericiliÄin baskılarına gĆ¼Ć§lĆ¼ bir karÅı koyma sergiler oldular. Bƶylelikle KĆ¼rt coÄrafyasında etkileyici bir kadın ƶzgĆ¼rlĆ¼ÄĆ¼ hareketi geliÅti. 2000’li yıllarda feminizmle buluÅan ve giderek kendini feminist terimlerle tanımlayan bir hareket…
(KuÅkusuz gerek feminizm gerekse KĆ¼rt hareketi “kimlik” vurgulu, tanınma talepli hareketler. Ya da en azından, postmodern yƶnelimin muhalif hareketleri etkisi almasından bu yana, bƶyle bir dƶnĆ¼ÅĆ¼m yaÅadılar. Bu nedenle, aralarında kesiÅim alanları kadar, gerilim alanları da mevcut. Bir bakıma Kuzeyli versiyonlarda rastladıÄımız “ezen/ ezilen feminizmleri” ƧeliÅkilerinin bu coÄrafyada da yaÅandıÄı ƶne sĆ¼rĆ¼lebilir: ABD’de “beyaz feminizmi”, “Latino feminizmi”, “Afro-feminizmi”, giderek “yerli feminizmi” gibi, ƶzellikle ezilen grup mensubu kadınlarının kendi etnik aidiyetleri ile ezen grup aidiyetini ayırt etme ve muhalif de olsa, “beyaz” hegemonyaya teslim olmama tutumundan sƶz ediyorum…)
Ä°ÅƧi sınıfı hareketinin yer yer kımıldanmakla birlikte istikrar gƶsteremediÄi 90 ve 2000’li yıllarda kadın mĆ¼cadeleleri bƶylelikle hem doÄuda hem de batıda, feminizmin varyantları ƧerƧevesinde geliÅti. Batıda erkek Åiddeti, doÄuda devlet Åiddeti baÅat devindiricilerdi.
2002’de iktidara gelen AKP’nin ƶnceleri dĆ¼ÅĆ¼k profilde seyreden, ancak yıllar geƧtikƧe radikalleÅen siyasal Ä°slĆ¢mcılıÄı, bu coÄrafyada kadın hareket(ler)i iƧin hem yeni tehditleri, hem de yeni alanları temsil etmektedir.
Tehditleri: AKP iktidarının dĆ¼nya gƶrĆ¼ÅĆ¼ kadınların emek, beden ve kimliklerinin sıkı bir eril denetime tabi olması gerektiÄine yƶnelik Ä°slĆ¢mcı kabullerden beslenmektedir. AKP aileci, ahlĆ¢kƧı bir partidir. Onların indinde kadınların aile dıÅında mĆ¼stakil bir varlık gƶstermeleri caiz deÄildir. Birincil gƶrevleri kocalarına ve Ƨocuklarına yƶneliktir. Bir baÅka deyiÅle, esas olarak yeniden Ć¼retimle yĆ¼kĆ¼mlendirilmiÅlerdir, Ć¼retimdeki (ve tabii siyasetteki, toplumsal alandaki) varlıkları talidir.
Kadınların AKP gerƧeÄiyle ilk sert karÅılaÅmaları sanırım kĆ¼rtaj tartıÅmalarında yaÅandı. RoboskĆ® katliamının dumanı tĆ¼terken, Tayyip ErdoÄan’ın “Her kĆ¼rtaj bir RoboskĆ®’dir” vecizesiyle 2011’de baÅlattıÄı tartıÅmaları kĆ¼rtajı fiilen uygulanamaz hĆ¢le getiren dĆ¼zenlemeler izledi.
Ardından kƶtĆ¼ Åƶhretli “kızlı-erkekli” tartıÅmaları, kadın ve erkek ƶÄrencilerin aynı ev ya da yurtlarda kalmasına yƶnelik “ahlĆ¢ksızlık” imaları gĆ¼venlik gĆ¼Ć§lerini birer ahlĆ¢k zabıtasına dƶnĆ¼ÅtĆ¼rĆ¼rken, Ä°mam-hatip ya da cemaat ƧıkıÅlı her boyda bĆ¼rokratın borularını ƶttĆ¼rdĆ¼kleri okullarda, devlet dairelerinde, sokaklarda kadınların giyim-kuÅamlarına, eteklerinin boyuna, ƶzel yaÅamlarına daha fazla mĆ¼dahil olduÄu bir ortama doÄru aƧıldı.
Kadın-erkek eÅitliÄini kabul etmediÄini, kadının esas gƶrevinin analık olduÄunu her fırsatta dile getiren bir baÅbakan (ve devlet baÅkanı) dƶneminde kadın istihdamı, kadınların kamusal alandaki varlıÄı her geƧen gĆ¼n biraz daha daraltılır, kadına yƶnelik Åiddet her geƧen gĆ¼n tırmanırken, iktidarın kadınlara vurduÄu son darbe, Ä°stanbul SƶzleÅmesi’nden Ƨekilme oldu… HergĆ¼n birkaƧ kadının kocaları, babaları, sevgilileri, eski ya da mevcut partnerleri tarafından katledildiÄi ve devletin kadın cinayetlerini, tecavĆ¼z ve tacizleri kovuÅturma ve cezalandırmadaki aÅikĆ¢r gƶnĆ¼lsĆ¼zlĆ¼ÄĆ¼nĆ¼n gƶzler ƶnĆ¼nde olduÄu bir ortamda, bu pimi Ƨekilerek kadınların arasına atılmıŠbir bomba oldu.
Ćte yandan, AKP ricalinin SƶzleÅme’den Ƨekilmeyi “haklı gƶstermek” iƧin ƶne sĆ¼rdĆ¼ÄĆ¼ LGBTI+ argĆ¼manları, farklı cinsel yƶnelimlerin bundan bƶyle bu Ć¼lkede yaÅam hakkı olmadıÄını iktidarın aÄzıyla tescillemiÅ oluyordu.
AKP siyasal Ä°slĆ¢m’ının kadınların bedenlerine ve kimliklerine doÄrultulmuÅ bir silah olduÄunun yaÅanarak anlaÅılması, kadınların politizasyonunu hızlandırdı, cesaretlerini arttırdı, sokaktaki varlıklarını daha gƶrĆ¼nĆ¼r ve daha kararlı kıldı…
Ancak bir Åey daha oldu. AKP dƶneminde iÅƧi sınıfı sƶmĆ¼rĆ¼sĆ¼nĆ¼n sınır tanımaz hĆ¢le geliÅi “zincirlerinden baÅka kaybedecek bir Åeyi olmayanlar”, ƶzellikle de genƧ, taÅeron iÅƧileri hızla radikalleÅtirecekti. Ä°malat sektƶrĆ¼ne inÅaat, hizmet sektƶrleri eklendi; her yerden pıtrak gibi iÅƧi direniÅleri bitmeye baÅladı.
Ve bu genƧ, ƶrgĆ¼tsĆ¼z, dĆ¼ÅĆ¼k Ć¼cretli, gĆ¼vencesiz, taÅeron iÅƧilerin direniÅlerinde kadınlar ƶne atıldılar. Novamed’de yakılan ateÅi diÄerleri izledi: Tekel, Desa, Flormar, PaÅabahƧe, Sinbo…
Bir baÅka deyiÅle, neoliberal -Ä°slĆ¢mcı AKP iktidarı, kadınların emek, beden ve kimliklerine topyekĆ»n bir meydan okumaya denk dĆ¼Åmekte. Kadınların buna tepkisi ise, daha bĆ¼tĆ¼nlĆ¼klĆ¼ ve sınıf mĆ¼cadelelerinden soyutlanmamıŠbir karÅı duruÅ sergilemek olmalı.
Kadın hareketinin, yakın dƶneme dek sınırlı olduÄu “Batı’da orta sınıf, DoÄu’da KĆ¼rt” makasını aÅma olanakları artık ortada. VaroÅlara, fabrikalara, atƶlyelere doÄru aƧılan bir hareket ise, yeni aktƶrleri ƧaÄırıyor: kadın mĆ¼cadelesiyle sınıf mĆ¼cadelesi arasındaki ƧƶzĆ¼lmez baÄların bilincinde, devrimci, sosyalist kadınları.
Kadın hareketi bir kez daha dĆ¼nyayı emekten yana dƶnĆ¼ÅtĆ¼rme savaÅımıyla buluÅtuÄunda, ƶzgĆ¼r, onurlu, insanca bir yaÅamın tohumları serpilmiÅ olacak…
25 Mart 2021 11:07:29, Ä°stanbul.
N O T L A R
[1] KaldıraƧ, No:237, Nisan 2021... Sosyalist Kadın Hareketi’nin 28 Mart 2021 tarihinde zoom Ć¼zerinden dĆ¼zenlediÄi “Kadınlar: Yetti Artık! ĆdĆ® Bese! Ya Basta!” baÅlıklı sƶyleÅine yapılan sunum.
[2] Horatius.
[3] https://reliefweb.int/report/brazil/double-pandemic-gender-based-violence-latin-america-and-early-experience-women-during
Yorum Ekle