“-Nereye gidiyorsun Hank -Greve katılacağım, öldürülen Siyah için yapılan gösteriye katılacağım. -Ama sen Siyah değilsin ki -Nereden bil...
“-Nereye gidiyorsun Hank -Greve katılacağım, öldürülen Siyah için yapılan gösteriye katılacağım. -Ama sen Siyah değilsin ki -Nereden biliyorsun?”[2]
Cumhur Demir (CD): Anayasa hazırlıkları tıkanmış gibi gözüküyor. Sizce bu tıkanıklık dört partinin uzlaşmasıyla aşılabilir mi? Anayasa hazırlıklarının önünü açmak için ne yapmak gerekiyor?
Sibel Özbudun (SB): Öncelikle biz anayasa ile yani parlamentodaki mevcut partilerin ya da parlamentoda temsil edilmeyen partilerin bir araya gelerek bir anayasa yapması ile bu ülkede demokrasi tesis edilebilir mi? Önce bunu sormak lazım. Anayasa bir sonuçtur, bir başlangıç değildir. Yani, demokrasi anayasa ile gelmez; demokratik bir mücadele, yani ülkedeki güçlerin, özellikle de emekçilerin, ezilenlerin, dışlananların, ötekileştirenlerin mücadelesinin sonucu yeni bir anayasaya ihtiyaç hasıl olur ve anayasa değişir. Dolayısıyla Türkiye’de alışılageldiği üzere idarecilerin, yöneticilerin yeni bir anayasa gerekli, şu veya bu gerekçe ile yeni bir anayasa gerekiyor diye karar verip, anayasayı değiştirmelerinin değil, bu ülkede yaşam haklarını, özgürlükleri ve emek taleplerini ilerletmek isteyen ve bu uğurda mücadele eden emekçilerin, Kürtlerin, ve tüm ezilenlerin uğraşları sonucu yeni bir anayasa anlamlı olur. Bu nedenledir ki, ben bugün Türkiye’de yürürlükte olan anayasa tartışmalarının çok ciddiye alınması gerektiği kanısında değilim. Bu tartışmaları Adalet ve Kalkınma Partisi’nin, yani iktidar partisinin kendi gündemini dayatmanın bir yolu olarak kullandığı kanaatindeyim. Bir başka deyişle, AKP’nin başkanlık sistemi ve yargıyı tek çatı altında toplama, bir başka deyişle yargıyı yürütmenin denetimi altına alma özlemlerini hayata geçirme çabalarının bir ürünü olarak… Dolayısıyla bugünkü sürecin çok anlamlı olduğunu düşünmüyorum. Bu nedenle de tıkanmış olması da çok belirleyici gelmiyor bana. CD: Anayasanın kendisi toplumu bölüyor mu sizce? SÖ: Tabi her anayasa böler. Çünkü nihayetinde toplumlar sınıflı ve farklı çıkar grupların mevcut olduğu kendiliklerdir. Dolayısıyla birilerinin anayasası, diğerlerinin ceza yasası olmaktadır. Yani anayasalar ne kadar özgürlükçü ilan edilirse edilsin, toplumda birilerini baskılar. Örneğin yeni anayasaya ilişkin tasarılarda, özelleştirmelerin önü açılması öngörülüyor. Bu, toplumun büyük kesiminin yoksullaşması anlamına geliyor. Ya da şunu sorayım, siz son tartışmalarda, örneğin emekçilerin insanca bir gelir düzeyi ve tüm sosyal haklarını içeren “çalışma hakkı”ndan söz edildiğini duydunuz mu? Dolayısıyla galiba bizlere düşen, emekten ve özgürlükten yana güçlere düşen halkların anayasasını ve ezilenlerin anayasasını talep etmektir egemenlerin anayasasına karşı.
CD: Bir vatandaş olarak nasıl bir anayasa isterdiniz? SÖ: Ben daha çok, öncelikle ülkenin çok dilli, çok kültürlü yapısın kabul eden, bu ülkede konuşulan dillere; resmi dil statüsünü tanıyan ya da resmi dil statüsünü tümüyle ortadan kaldıran, emekçilerin ülke yönetimindeki haklarını genişleten, örneğin suyun, havanın temiz, yaşanılabilir bir çevrenin, yaşanılabilir koşulların insani bir üretim ve çalışarak ekmeğini kazanmanın yurttaşlık hakkı olduğunu kabul eden, kadınlar ve erkekler arasındaki eşitliği hayata geçirmeyi taahhüt eden, bunun için önlemleri ön gören, tarihi ve doğal varlıkları korumayı taahhüt altına alan vs…Yani Türkiye’deki ezilenlerin ve emekçilerin bütün taleplerinin dile getirdiği bir anayasa istiyorum. CD: Meclis’teki anayasa çalışmaları mart sonuna kadar ‘gittiği yere kadar gitmiş’ olacak. Ondan sonra AKP ‘kendi yoluna’ devam edeceğini ifade etti. ‘Kendi yolu’, tek başına gidilmesi mümkün olmayan bir yol. Şu anda öne çıkan müttefik BDP. Sizce böyle bir müttefiklik yapılabilir mi? Yapılabilirse bunun sonuçları hem AKP hem de BDP’ yi nasıl etkileyecek?
SÖ: Ben BDP’ nin kısmi çıkarlar uğruna AKP’ye yedeklenebileceğine düşünmüyorum. Buna ihtimal dahi vermiyorum, vermek istemiyorum. BDP’nin AKP’ye yedeklenebilmesi kabul edilebilir olduğunu düşünmüyorum açıkçası. Yani BDP’ nin kendi birkaç talebine, AKP’nin baş edebileceği ve onaylayabileceği birkaç talebi uğruna, AKP’nin başkanlık sistemine onay verebileceğine inanmıyorum. Hepimizi tehlikeye atacak böyle bir şeyi onaylamamalı diye düşünüyorum. Yani hepimizi giderek otoriterleşen ve otokratikleşen bir yönetime boyun eğme durumuna bırakacak bir yönetim anlayışına destek olacağına inanmıyorum. Dolayısıyla diliyorum ve umuyorum bu, AKP’nin hani; ‘aç tavuk kendini darı ambarında zanneder’ değişi uyarınca, AKP’nin kendi kendine gelin güvey olmasından ibarettir. Bence BDP böyle bir projeye ortak olamaz, olmamalı. Umudum budur. CD: Başbakan Erdoğan, 21 Aralık günü, ODTÜ Ankara kampüsüne Göktürk II uzay aracının fırlatılışını izlemeye geliyor. Bunun sonucunda savaş alanlarını andıran manzaralar yaşandı. Bu tabloya nasıl bir açıklama getirebilirsiniz? SÖ Emniyet güçlerinin çektiği yani polisin çektiği ve öğrencilerin kamuoyuna dağıttığı filmi çok dikkatli izledim. Aşağı yukarı üç bin civarında polis vardı, beş yüz kadar da öğrenci. Polisler öğrencilerin meşru protesto haklarını kullanmaya başlamalarından önce saldırıyı başlattılar; belli ki son derece hazırlıklı bir şekilde gelmişlerdi. İşte elbiseleriyle, panzerleriyle, tazyikli sularıyla, gaz bombalarıyla ve protestonun başlayacağını hissettikleri anda herhangi bir uyarıda bulunmadan saldırdılar ve ortalığı savaş alanına çevirdiler. Dolayısıyla ortada bir savaş görüntüsü söz konusuysa bunun müsebbibi öncelikle ve birinci olarak polislerdir. Başbakan böyle bir protestonun olacağını istihbar etmiş; kim diyor Başbakanın protesto edilmeyeceği, Başbakan peygamber midir, onu dokunulmaz kılan bir özelliği yok. Her başbakan bulunduğu konum icabı; eleştirilmeyi de, protesto edilmeyi de göze almalıdır. Çok basit örnekler verirsek; Kekkonen vardı 1970’li yıllarda, Finlandiya Devlet Başkanı. Bu başkan sarayından bisikletiyle çıkardı, sahil boyunca dizilmiş halk ona el sallardı. Pazara gider, filesini doldurup tekrar bisikletiyle sarayına geri dönerdi. Arkasında bırakın üç bin polisi, bir tane koruma dahi olmazdı. Şimdi gerçekten ileri demokrasi sistemini getirdiklerini iddia edenlerin, bu örnek üzerinde düşünmeleri gerekiyor. Benzer şeyler İsveç Devlet Başkanı Olof Palme için söylenebilir. Yani şimdi hem ileri demokrasi getirdik diye övüneceksiniz hem de ODTÜ’ye öğrencilerin arasına, Türkiye’nin seçkin bir üniversitesine gidiyorsunuz, öğrencilerin arasına gidiyorsunuz. Yani üç bin polisle gelmenizin esprisi nedir bunu açıklanmalı. Ha orda bir protesto olacak; ve mutlaka olacaktı, öğrenciler bağıracaklardı, çağıracaklardı veya iki tane yumurta atacaklardı, slogan atacaklardı, tepkilerini dile getirip dağılacaklardı. Bu işin bir savaş görüntüsü şeklini almasının sorumlusu tamamen Başbakan ve onun emniyet güçleri olmuştur diye düşünüyorum. CD: Yeni YÖK Tasarısı, üniversitelerin, sermayenin çıkarlarına doğrudan entegre olmasına hizmet edecek” deniyor. ODTÜ öğrencilerinin görüşü de bu doğrultudaydı. Bu konudaki görüşlerinizi öğrenebilir miyiz?
SÖ: Doğrudur ben yıllardır söylüyorum. Yazıp çiziyorum. 1980’den beridir kirli bir projeye dikkat etmek gerekiyor. YÖK, iki amaçla kurulmuştu. Bunlardan bir tanesi; üniversitelerin iktidarın zapt u raptı, yani kontrolü altına almak, ikincisi üniversite alanlarını neo-liberal piyasa ekonomisi ile bütünleştirmek. Bu yolda somut adımlar daha 1980’li yıllarda, YÖK kurulurken atıldı, biliyorsunuz. Kamu üniversitelerinin yanında vakıf üniversiteleri de kurulmuş ve bir rekabet ortamı yaratılmaya çalışılmıştır. Yani üniversitelerin özelleştirme girişimlerine açılması ilk olarak YÖK’ün kurucusu İhsan Doğramacı, YÖK’ün fikir babası olan İhsan Doğramacı ile gerçekleşmiştir. Arkasından 1996 yılında TÜSİAD eliyle bir üniversiteler reformu projesi hazırlanmıştır. Ve bugün AKP bürokratlarının ya da AKP’nin seçtiği YÖK Başkanı’ nın hayata geçirmeyi hedeflediği niyetler ilk olarak 1996 yılındaki TÜSİAD güdümlü yasa tasarısında, Kemal Gürüz tarafından hazırlanan taslakta dile getirilecektir. Yani bugün bir bakıma TÜSİAD’ ın başlattığı girişim MÜSİAD eliyle devam etmektedir ve üniversiteler tümüyle serbest piyasa alanına çekilmek, dönüştürmek ve serbest piyasanın aparatı hâline getirilmek istenmektedir. Yeni YÖK tasarısıyla olacak olan budur. CD: Sermaye bilim ilişkisini Türkiye özelinde düşündüğümüzde, iktidar bu ilişkiye nasıl bir yön vermek istiyor? SÖ: Bilimin demin de söylediğim gibi, sermayenin bir girdisine dönüştürülmek istendiği açıktır. Son dönemde sermayenin nitelik değiştirdiği en önemli bileşeninin bilgi olduğunu söyleniyor. Şimdi bilgi nasıl üretilir, şirketler ya kendi araştırma ve geliştirme kurumlarını kurar ya da hırsızlık yaparlar. Yani hazır bilgiyi çalarlar. Sanayi casusluğu ya da teknoloji casusluğu; birincisi yüksek maliyetlidir, ikincisi riskli bir girişimdir. Bir de üçüncü yol var: kamunun kurumları aracılığıyla yani kamusal araştırma kurumlarının faaliyetlerini kendilerine yönlendirebilirler, kendilerine çekebilirler. Yani kamu kaynaklarıyla kurulmuş araştırma kurumlarının araştırma faaliyetlerini temellük edebilirler. YÖK tasarısı ya da Türkiye’de üniversitelere yönelik politikaların esas amacı, esas yönelişi budur. Yani üniversiteleri şirketler adına faaliyet gösteren, şirketlerin arge kurumlarına dönüştürmektir. Bu kamunun sırtından, maliyeti kamunun sırtına yüklemek koşuluyla üniversitelerin çıktılarının özelleştirmesi anlamına gelmektedir. Üniversitelerin iki tane üretimi vardır; bir eğitim yani öğrenci yetiştirmek, ikincisi araştırmak yani bilim üretme. Şimdi koşullar böyle olunca yani yeni YÖK yasa tasarısında da görüldüğü üzere üniversiteler gelirleri açısından şirketlere, mütevelli heyetindeki bağışçılara bağımlı kılınırsa; üniversitelerin piyasanın istekleri dışında faaliyet göstermesi çok zor olacaktır. Bunun somut örneği; işte Kocaeli Üniversitesi’nde öğretim üyesi Onur Hamzaoğlu, Dilovası’nda yaptığı bir çalışmada; çocukların, bebeklerin dışkılarında yüksek miktarda kurşun bulunduğunu tespit etmiş. Arkasından Onur Hamzaoğlu’ na teşekkür edileceğine, sanayi kirlenmesinin önünü alacak tedbirlere yöneleceğine; üniversite yönetimi Onur Hamzaoğlu’ nu üniversitenin iznini almadan araştırmasının sonuçlarını kamuya açıklamasından dolayı suçlayıp, disiplin soruşturması başlattı. Şimdi bu bir örnektir ve bir tehdittir. Bütün bilim insanlarına yönelik bir tehdittir. Yani bundan böyle hiçbir bilim insanı bağımsız olarak kendi başına, örneğin GDO’ lu ürünlerin sağlığa zararlı olup olmadığı üzerine, ya da nükleer kirlenme üzerine, ya da nükleer santrallerin çevre açısından taşıyacağı riskler üzerine ya da işte taşeronluğun emek kesimi üzerindeki yıpratıcılığı üzerine bir araştırmaya ne kaynak bulabilecek, ne de bu işe girişmeye cesaret edebilecektir. Ya da gerçekleştirdiği anda hakkında soruşturma açılacak. Ya da çoğunlukla artık büyük bir kısım akademisyenin sözleşmeli statüye geçmesi öngörüldüğü için ertesi yıl sözleşmelerinin yenilenmemesi durumu ile karşı karşıya kalacaklardır. Bu ise bilimin olduğu gibi sermayeye endekslenmesini, sermayenin bir aracı hâline dönüşmesi anlamına gelecektir. Süreç bu yönde işlemektedir.
CD: Fransa’da üç Kürt kadının öldürülmesi; gerek siyasi yönden, gerek barışın önünde engel yönünde, gerekse kadın açısında değerlendirdiğimizde bize neyi anlatıyor?
SÖ: Öncelikle ilginç bir konudur. Ben Fransa’nın bu konuyu çözmüş olması gerektiğinin kanısındayım. Fransız polisinin Fransız istihbaratının bu konuyu çözmüş olması gerekiyor. Bunun neden yapıldığının, tetikçinin motifinin ve ilişkilerinin hâlâ Fransa tarafından açıklanmamış olması, ciddi bir soru işaretine neden olmaktadır. Aksine konuyu unutturmak ve üstünü kapatmak yolunda bir çaba sezinleniyor. Bu da bu işin içinde devletlerin de olabileceğini ve istihbaratlar arasında örtük bir anlaşma, bir uzlaşmanın olduğuna ilişkin bir kaygı uyandırıyor. Tabii korkunç bir şey… Elbette Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin bu tip uygulamalarına alışığız. İlk defa görmüyoruz. Eğer TC tarafından gerçekleştirilmişse ki katilin, tutuklanan bir numaralı sanığın kimliği ve ilişkileri de böyle bir yönü işaret etmekte. Tam bir yandan barış görüşmelerini sürdürüyorum derken, bir yandan da böyle bir şeye girişmiş ise Türkiye Cumhuriyeti Devleti, o zaman hakikâten hani TC’ nin Kürtlere ‘barış’ öneresi üzerine daha fazla düşünmek gerekiyor, daha kuşkulu yaklaşmak gerekiyor. Bence çok ciddiye alınması gereken ve ne yazık ki galiba bu son sürecin etkisi altında biraz göz ardı edilen ve arka plana itilen bir konu oldu bu katliam.
CD: CHP milletvekili Birgül Ayman Güler’in: “Türk ulusu ve Kürt milleti eşit olarak görülmez,” sözlerini bilimsel bir açıklaması olduğunu ifade etti. Gerçekten bu sözlerin bir bilimsel açıklaması var mı?
SÖ: Güler’in son açıklamasını dikkatlice okudum. Şunu ifade etmeye çalıştığını söylüyor ya da ima ediyordu; milliyet ve ulus bir değildir, milliyet bir alt kimlik ya da kültürdür, ulus ise üst kimliktir. Bence bu da geçerli bir argüman değil. Bunun çok tartışmalı bir önerme olduğunu düşünüyorum. Bu bilimsel bir doğru değil. Ama millet ve ulusun yerine, Türk ve Kürt sözcüklerinin seçiminin bilinçli olduğu kanaatindeyim. Şimdi milliyet ve ulus kelimelerini Türk ve Kürt sözcükleriyle tamamladığımızda, doğrudan Kürt ile Türk’ün eşit olmadığına ilişkin bir algıya çağrı çıkartıyor, böyle bir mesaj veriyorsunuz, demektir. Nitekim Güler’in sözleri, kamuoyunda da doğrudan doğruya böyle algılanmıştır ve ben Güler’ in ağzından çıkan sözün nasıl algılanacağını düşünemeyecek kadar saf olabileceği kanaatinde değilim. Böyle bir önerme yakışık kalmaz. Böyle bir kullanım olmaz. Şöyle bir şey söyleseydi belki tartışılabilirdi; millet bir alt kimliktir, ulus bir üst kimliktir bunlar birbirleriyle eşitlenemez. Böyle bir ifade kullanılsaydı bu tartışılabilir, ırkçılık suçlamasına maruz kalmadan tartışmaya açılabilirdi. Ama hani sonuç olarak Türk, Kürt eşitlenemez biçiminde bir cümlenin kurulmuş olması son derece ırkçı bir tutumdur ve suçlanmayı hak edecek bir ifadedir.
CD: Çözüm, statükonun en çok korktuğu sözcük; Kürt meselesinin çözümü şimdiye kadar “Kürtlere özgürlük” ve ‘silahların bırakılması” gibi tanımlarla karşımıza çıktı. Oysa, çözüm yolculuğu, esas olarak, Kürtlere olduğu kadar, Türkiye’ye ve Türklere de bir maddi, manevi ve ruhsal değişim yolculuğudur. Bu yolculukta, yolun sonuna varılır mı? Bu nasıl olur?
SÖ: Yani şimdi aslında bakarsanız Kürt sorunu, artık gerçekten burada birkaç kelimeyle ifade edilmeyecek kadar geniş çaplı ve katmanlı bir hâl aldı. Kürt sorunu, artık bölgesel bir sorundur. Bu durumda sormak gerekmez mi; Birincisi; Suriye’de örneğin bütün güçler silahlanırken, ve Türk devleti muhaliflerin silahlandırılmasına aktif destek sağlarken, niye PKK’ den silahsızlanmasını istiyor, bunun rasyoneli nedir? Öncelikle bölgede büyük bir hızla giderek çapı genişleyen bir savaşın içine çekilmeye çalışılan bölgede, herkesin silahsızlandırılmasına Türkiye Cumhuriyeti Devleti hoşgörü ile bakar, işte bunların arasından bazılarını fiilen desteklerken, PKK’ nin silahsızlandırılması üzerinde durmakta. Ben burada bir çelişkinin olduğunun kanaatindeyim. Bu üzerinde durulması gereken bir çelişkidir. İkincisi; çözüm sözcüğü tabi kim tarafından ve kimin için kullanıldığı ve kimin yararına telaffuz edildiği dikkate alındığı zaman anlam ve önem kazanır. Şimdi AKP’nin çözümü ile Kürtlerin çözüm özlemleri birbirini tutmakta mıdır? Benim bu konuda çok ciddi şüphelerim var. AKP’nin bugün çözümden kast ettiği demin de ifade ettiğim gibi genel anlamıyla bir pasifikasyon. Yani Kürtlerin ya da PKK’ nin silahsızlandırılması ile sınırlı gözüküyor ve AKP bunu Ortadoğu’da kalkıştığı neo-Osmancılı serüvene yedekleme amacıyla yapıyor. Yani bir bakıma Kuzey Irak ya da Güney Kürdistan ve Suriye’deki Kürt oluşumlarını da himayesi alanına alarak, Türkiye’nin petrol ve doğal gaz açısından zengin bölgeyi nüfuz alanınıa dönüştürmek gibi bir projenin kokuları gelmeye başladı AKP’nin çözüm çabaları arasında. Şimdi bu anlamda bu, AKP için bir çözüm olabilir. Ama ben bunun yıllar ve yıllar boyu kimlikleri için, özgürlükleri için mücadele eden ve bu uğurda on binlerce can yitirmiş ve bir o kadarı da cezaevlerinde yatan, topraklarından sürülen, açlığa mahkûm edilen ve geldikleri bölgelerde insan muamelesi görmeyen Kürtler açısından bunun ne kadar çözüm olduğu konusunda iyi düşünülmesi gerektiği kanaatindeyim. Elbette çözüm büyülü bir sözcük, telaffuz edildiği zaman çok cazip geliyor insana; ama kimin için ve kimin yararına bir çözüm üzerine durulduğuna dikkat edilmesi gerekir.
CD: Halkların Demokratik Kongresi (HDK) heyetinin bir haftalık Karadeniz ziyaretini genel olarak nasıl değerlendiriyorsunuz? Ziyaretin yarıda kesilmesi bize Türkiye’nin barışa hazır olmadığını mı gösteriyor?
SÖ: Orada yaşananlar içkin bir faşizmi ortaya çıkartmaktadır. Üstelikte bu barış denilen sürecin ne kadar da mayınlı bir arazi olduğunu göstermiştir olup bitenler. Kürtler mücadelelerinde kendilerini suyun bu tarafında yani batı tarafında anlatma konusunda fazla gayret sarf etmedi. Kürtlerin mücadelesi ve emek mücadelesini birleştirme konusunda fazla gayret göstermedi. Bugün ödenen, bu eksikliğin bedelidir. Olanlar, iki halkın arasının hâlen açılmakta olduğunu gösteriyor. Bu da egemenlerin çok rahat manipüle edebileceği bir mesele hâline gelmekte. Tuzla Tersanesi’ nde aralarında Kürtlerinde olduğu, Kürtlerin ağırlıkta olduğu işçiler greve kalkıştığında, patron PKK’lılar şantiyeyi bastılar diye ortalığı velveleye veriyor, örneğin. Şu hâlde yapılması gereken emek ve kimlik mücadelelerini birbirinin içine örmek için sabırla ve uzun bir yol için çabaya girişmektir. Bu olmadığı zaman, bu yapılmadığı zaman Samsun’da olanlar, Sinop’ta olanlar her yerde olabilir ve her şehirde olabilir. Yani olaylar, evet, içkin bir faşizmi açığa çıkartmaktadır, ama bunun yanı sıra bizlerin emekten yana olanların ve Kürtlerin mücadelelerimizi çok daha köklü ve çok daha sabırlı bir şekilde birbirinin içine örmemiz gerektiğini göstermektedir diyorum. CD: Sevgili Hocam, sizin eklemek istediğiniz her yeni sorunun cevabını sevinerek bir katkı kabul edeceğim. Çalışmalarınızda kolaylıklar diliyorum. SÖ: Benim eklemek istediğim başka bir şey yok. Galiba bu kadar.
CD: Teşekkür ederim
SÖ: Rica ederim. Sizleri konuk etmek benim için bir mutluluktu… Ben teşekkür ediyorum…
N O T L A R [1] “Doç. Dr. Sibel Özbudun ile Söyleşi”, Röportaj: Cumhur Demir, Sosyoloji Dergisi Özne, No:5, Mart 2013… [2] Charles Bukowski.
.JPG)
Yorum Ekle